Zor Konularda Konuşmak

Çocuklarla Ölüm ve Keder Hakkında Konuşmak

Toplum olarak, özellikle çocuklarımızla ölümden, ölmekten ya da kederden nadiren bahsederiz. Yine de hepimiz önemli insanları kaybederiz ve yas deneyimi ve yas süreci hayatımızın kaçınılmaz parçalarıdır. Bu bağlamda Covid-19 pandemisinden çıkan sivil toplum, hükümetler ve sağlık sistemleri, özellikle çocuklar için ölüm ve kedere toplu bir yanıt oluşturmaya odaklanmalı.

Çocukların Gözünden Ölüm

Bu süreçte ölüm, çocuklar için zor bir kavramdır. Her çocuk farklıdır. Çocukların ölüm algıları, kayıp ve yas, gelişimsel özelliklerine ve bilişsel kapasitelerine göre farklılık gösterir. Gelişimsel olarak, çocuklar farklı yaşlarda ölümü ve yası farklı şekilde işlerler. Beş yaşındaki bir çocuk ruh ve ahiret kavramlarını kavrayamaz ve ölen kişinin geri geleceğine inanır. Yedi yaşındaki bir çocuk ölümün kalıcı olduğunu anlamaya başlayabilir ve ölüme ve diğer yetişkinlerin ölmesine karşı aşırı bir korku geliştirebilir. Çoğu çocuk sekiz veya dokuz yaşına kadar ölümün temel gerçeklerini algılamaz. Bu nedenle ailelerin ve okul psikolojik danışmanlarının çocukların kayıp ve yasla baş etmelerine yardımcı olmada önemli bir rolü vardır. Ayrıca çocukların ebeveyn kaybıyla baş etmelerinde çevrelerindeki yetişkinlerin kayba karşı tepkileri de önemlidir. Çocuğun yeni yaşam durumuna uyum sağlaması önemlidir.

Çocuklara Ölümden Bahsetmek

Ölüm, bireyin yaşam döngüsünün bir parçasıdır. Kayıp ve ölüm, bireyin kontrol edemediği durumlardan biridir. Ayrıca ölüm, çizgi filmlerde ve televizyonda yaygın bir temadır ve bazı çocuklar sevdiklerini çoktan kaybetmiş olabilir. Ancak yası ilk elden deneyimlemek çocuklar için farklı ve çoğu zaman kafa karıştırıcı bir süreçtir.

Bazen anne babalar kendi kederlerine o kadar odaklanırlar ki çocuklarının acısını göremezler. Bu nedenle, çocuklarla ölüm hakkında açık ve dürüst tartışmalar yapmak zor olabilir. Çocuklara ve ergenlere karşı karşıya kaldıkları yas tutma görevlerini yerine getirmede yardımcı olmak için çeşitli müdahaleler yararlı olabilir. Kayıp genogramlarını kullanma, oyun terapisi, anlatı terapisi, sanat terapisi gibi... Ayrıca dışavurumcu sanat terapisi, çeşitlendirilmiş sanat hareketinin kullanılmasıdır. Bunlar, büyümeyi ve iyileşmeyi desteklemek ve kolaylaştırmak için çizim, resim, heykel, müzik, yazı, ses ve doğaçlama olabilir. Oyun terapisi ise çocuklara kaygılarını dışa vurma ve korkularını ifade etme şansı verir ve nihayetinde barışçıl bir çözümle daha sakin bir düzenlemeye doğru ilerler. Bu durumda çocukların zihinsel ve duygusal gelişim süreçleri göz önünde bulundurularak müdahale yöntemleri sağlanmalı, onlara ölümle ilgili doğru bilgiler verilmeli, acı ve kederi paylaşmalarına fırsat verilmeli, duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri için destek verilmelidir.

Çocuğun yaşamının büyük bir kısmı aile ve okulu kapsar. Bu nedenle, okul, öğrencilerin bir travma veya kayıp sonrası durumlarını standartlaştırmasına ve doğrudan gözlemlemesine yardımcı olan iyileştirici iklimin önemli bir bölümünü sağlar. Okul danışmanları ve diğer okul personeli, çocukların kayıp hikayelerini anlamak, dinlemek, normalleştirmek ve doğrulamak için bir bileşen olabilir. Psikolojik danışmanlar, sosyal damgalama taşıyan bir kayıp yaşayan öğrencilerle ilgili duygu ve düşüncelerin farkında olmalıdır. Danışmanlar öğrencilerin dini inançlarını da dikkate alırlar. Okullarda kayıp ve yasla baş edebilmek için doğrudan hizmet uygulanır.

Kaynakça

Aydın, P. D. C., & Bugay, A. (2018). Okullarda Kayıp ve Yas: Öğretmenler, Aileler ve Okul Psikolojik Danışmanları için Öneriler. Okul Psikolojik Danışmanı e-Bülteni, (12).

Heath, M. A., Leavy, D., Hansen, K., Ryan, K., Lawrence, L., & Gerritsen Sonntag, A. (2008). Coping with grief: Guidelines and resources for assisting children. Intervention in School and Clinic, 43(5), 259-269.

Köylü, M. (2004). Ölüm Olayının Çocuklar Üzerine Etkisi ve “Ölüm Eğitimi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(17), 95-120.

Stylianou, P., & Zembylas, M. (2018). Dealing with the concepts of “grief” and “grieving” in the classroom: children’s perceptions, emotions, and behavior. OMEGA-Journal of Death and Dying, 77(3), 240-266.

Tahta, F., Tahta, K., & Dernek, S. (2015). Çocukların yakınlarının ölüm kavramlarını algılama üzerine kurdukları sistemler ve oyunlar. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal.