Çocugunuz sizden bir izin istediginde tepkiniz ne oluyor? Hiç dinlemeden “asla!” mı, bu izni istedigi için kızmak” mı, ne dedigini dikkate bile almamak mı, “tamam ama baban/annen farketmeden dön” mü, “hayır! Ya basına bir sey gelirse” gibi tepkiler mi veriyorsunuz, ya da güvenli bir ortam yaratıp belirli saat aralıgında onu mutlu etmek adına izin mi veriyorsunuz? Bütün bu tepkilerimiz aslında ebeveynlik tutumlarımızın isaretçisi ve her biri belirli bir kategoriyi temsil ediyor.
Kisiligin büyük bir kısmının gelisimi 0-6 yas arasında olur. Çocukların saglıklı, esnek ve uyumlu bir kisilik gelistirebilmesi için bir çok etken vardır fakat bunlardan en önemlisi sosyal çevresidir. Dolayısıyla ilk sosyal çevresi olan ailesi burda çok büyük bir paya sahiptir. Anne ve babanın çocuklarına karsı tutumları, birbirlerine karsı tutumları, diger aile bireylerine karsı tutumları çocugun yetiskinlikteki davranıs örüntüsünü bile etkiler. Neredeyse bütün gelisim kuram ve yaklasımları çocugun gelisimindeki evreleri basarıyla tamamlayabilmesi için ebeveyn tutumlarına vurgu yaparlar. Bazı gelisim kuramcıları bu tutumları iki boyutta incelemektedir, bunlar: Kabul ve disiplindir. Yeterli kabul ve disiplin barındıran tutumlar “demokratik”, asırı kabul içeren fakat hiç disiplin içermeyen tutumlar “izin verici”, çok disiplin içeren fakat çocugun davranıslarının hiç kabul görmedigi tutumları “otoriter” ne kabul etmeyi ne de disiplini içeren tutumlar ise “ihmalkar” olarak nitelendiriliyor.
İzin Verici Anne-Baba Tutumları
Bu tür tutumla çocuk yetistiren ebeveynler çocukları tamamen serbest bırakır. Çocugu yaptıgı hiçbir sey için bilgilendirme yoktur her sey çocugun özgür iradesine baglıdır. Herhangi bir alanda yönlendirmeler de bu tip tutumlarda gözlenmez. Kötü söz ve davranıslardan kaçınması gerektigi ya da sorumluluk bilinci önemli degildir. Bu tutumlarla aileler çocugun tamamen özgür davranmasını amaçlamaktadırlar.
Bu gruptaki anne babalar amaçsız bir davranıs örüntüsü sergiler bu yüzden gösterilen tutumlar çocuk için bir mesaj içermez. Burda yüksek bir kabul vardır fakat bir disiplin yoktur dolayısıyla çocuk öz disiplin sahibi olamaz, sorumluluklarını alma, özgün kararlar alma, stresle basa çıkma gibi becerilere sahip olamaz.
Otoriter, Reddedici Ebeveyn Tutumları
Çocugunu sadece kendi hedefleri için yetistirme için nihai bir çabası olan, fakat çocugun hiçbir istegini, düsüncesini, kararınını dikkate almayan ebeveyn tutumudur. Bu tür tutumlarda her küçük hataya ceza verilir. Asla bir konuda yanlısın sebebini açıklamak yoktur. Anne/babanın öyle istiyor olması yeterlidir. Ailenin genel tutumu “emretme ve reddetme” üzerinedir. Çocugun hayatı sadece yemek saati, uyku saati, çalısma saati gibi kurallardan ibarettir. Bazı kural ve yaklasımlara göre bu algılarla yetistirilen çocuklar sadece kurallar var oldugunda ve izlendiginde topluma uygun davranırlar. Eger kurallar belirtilememisse veya izlenmiyorsa o zaman toplum huzurunu bozmanın hiçbir sakıncası yoktur.
Bizim kültürümüzde yaygın olan bu tutumun en güzel örnegi özellikle toplumumuz içinde çokça yaygın olarak trafik kuralları hakkında olan yargılardır. Bugün trafikte bir çok kisi eger bir kamera ya da polis yoksa kırmızı ısıkta geçmenin veya kemer takmamanın onun için bir problem olmayacagını düsünür. Bu tutumlarla yetistirilmis kisiler kuralların gerçek sebeplerinden bagımsız davranıp sadece varlıgı ya da yokluguyla ilgilenirler. (Altan, 2016)
İhmalkar Anne-Baba Tutumları İhmalkar tutumlar kabul ve disiplin boyutu bulundurmayan tutumlardır. Soguk bir sevgi ve kabul içerir ve hiç disiplin içermez. Çocugun her türlü istek ve davranıslarına karsı kayıtsız bir tutum sergilerler. Bu grubu izin verici gruptan ayıran bölümü izin verici aile tutumları, hosgörü amaçlıdır. Bu tür davranıs ve tutumların odagında ise adından da anlasılabilecegi gibi ihmalkar davranıp dikkate almama vardır. İhmalkar tutumla yetisen çocuklarda belirgin olarak iletisim problemleri gözlenir. Çünkü aile sosyal çevreye açılan ilk kapıdır fakat çocuk henüz bu asamayı saglıklı olarak tamamlayamamıs; düzenli, samimi, güvenli bir iletisim kurmayı ögrenememistir. Kendisiyle hiç iletisime girilmemesinden dolayı yetersizlik kaygıları olusabilir, kaygı bozukluklarına yatkın olabilir. Asırı Koruyucu Anne-Baba Tutumları Asırı ve abartılmıs bir sınırla çocukları çevreleyen tutum türüdür. Çocuklarını bu tutumlarla yetistiren anne babalar çocuklarının biricik oldugunu, onları dıs çevre ve etkenlerden korumak için böyle davrandıklarını söylerler. Çocukların devamlı hasta olabilecek ya da basına bir sey gelebilecek olarak degerlendirirler. Onları dıs tehlikelerden korumaya çalısmanın hiçbir sakıncası yoktur fakat çocuga onu korumak adına belirlenen asırı sınırlar çözülmesi zor problemler dogurabilir. Öncelikle bu tavırla yetistirilen çocuklar kaygılı bir baglanma stili gelistirmeye daha egilimlilerdir. Buna baglı olarak ergenlik ve yetiskinliklerinde bir kisiye asırı bagımlı olma egilimiyle birlikte etkilesimden kaçma egilimi de gösterebilirler. Mükemmeliyetçi Anne-Baba Tutumları Aslında mükemmeliyetçi ebeveynlerin kendi hayatları da zordur. Her konuda eksiksiz olmaya çalısılır. Her seyin en iyisi olmaya çalısmak veya eksikliklere tahammül edememek yasam kosullarını zorlastırıcaktır. Ebeveynlerin mükemmeliyetçiligi zaman içerisinde çocuklarını da mükemmel görme arzusu dogurur ve aynı özveriyi, çalısmayı, hırsları, istekleri çocuklarından da beklerler. Bu tür tutumlarda akademik basarı her seydir. Akademik basarıya sahip olamayan hatta sadece ikincilikler bile bu gruptaki ebeveynleri çok kızdırmaya yetebilir. Davranıslarında cezalara çok yer verilir. Bu da ebeveyn ve çocuk iletisimini oldugundan daha da zorlastırır. Bu tutumla yetistirilen çocuklarda da mükemmeliyetçilik, takıntı ve kaygı bozuklukları olusabilir. Alt ıslatma, tırnak yeme, saldırganlık, tedirginlik gibi davranıslar gözlemlenebilir. Aynı zamanda anne ve babasından sartlı sevgi gören bu çocuklar degersiz ve yetersiz hissetmeyle bas etmek zorunda kalabilirler. Demokratik/Dengeli Anne-Baba Tutumları Bu grup kabul, ve disiplin tutumlarını içerir. sartsız sevgiler, kosulsuz kabuller, ve kontrollü disiplinler vardır. Bu gruptaki ebeveynler, çocuklarını duygusal ve sosyal alanda desteklerler. Aynı zamanda disiplinle birlikte çocuklarını sorumluluk anlamında da gelistirirler, özerklik kazanmasını saglarlar. Sabırlıdırlar ve duyarlıdırlar çocuklarının kararlarını ve duygularını dinler, ifade etmesine yardım eder, karsılık verir. Saglıklı bir iletisim örüntüsü mevcuttur. Bu da aile içerisinde yasanabilecek sorunların daha kolay asılmasına yardımcı olur. Demokratik tutumla yetistirilen çocuklar sosyal olarak yalnızlık çekmez, kisisel bakımını tamamlayabilir. Kendini daha iyi ifade eder, iyi iletisim kurar. Kültür ve kuralları daha kolay içsellestirir. Öz saygı, akademik basarı, dısa dönüklük, deneyimlere açık olmak, psikolojik gelisim ve uyum bu tutumla yetistirilen çocukların özelliklerindendir.
Çocukları yetistirirken olusan davranıs farklıların bir çok sebebi olabilir. Ailelerin kendi kisilik özellikleri, travmaları, psikolojik problemleri, asamadıgı hayat sorunları, kendi yetistirilme tarz ve tutumları bunların arasında sayabiliriz. Ebeveynler içsellestirdikleri kültür, davranıs ve problemleri çocuklarına kontrollü sekilde yansıtmalıdırlar. Bireyler kendi gördügü muamele ile çocuk yetistirme egilimine sahiptirler. Dolayısıyla ebeveynlerin kendi çocukluk döneminden getirdiklerine karsı daha duyarlı ve bilinçli olması onları daha saglıklı çocuklar yetistiren bireyler olmasına pozitif bir katkı saglayacaktır.
Siz nasıl birer ebeveyn oldugunuzu düsünüyorsunuz? Bir fikir alabileceginiz bu testte kendinizi ölçün.
KAYNAKÇA:
Demir, E., 2008, Ebeveyn Tutum Ölçeği(ETÖ), Türk Psikoloji Yazıları 11(21),15-25
Altan,M., 2016,.psikolojiportali.com
Süber, N., 2010, Anne-Baba Tutum ve Davranışlarının Psikolojik Etkileri: Türkiye’de Yapılan Çalışmalara Toplu Bakış , Türk Psikoloji Yazıları,13(25),42-59