Depresyon, antik dönemlerden günümüze kadar varlıgını sürdüren; hisleri, düsünceleri, davranısları etkileyen çok yaygın ve ciddi bir hastalıktır. Arastırmalara göre yirmi birinci yüzyıla yaklasırken depresyonun fark edilebilir sekilde artmasıyla beraber, ilerleyen yıllarda kardiyovasküler hastalıklardan sonra en yaygın patoloji olarak yerini alacaktır. Dünya Saglık Örgütü’nün 2015 kaynaklı sonuçlarına göre özellikle kronik stres düzeyinin oldukça yüksek oldugu günümüz sartlarında dünya popülasyonun %4.4’ü depresyondan muzdarip ve is göremez durumdadır. Nedenleri tam olarak belirlenememesine ragmen bazı biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin depresyon üzerindeki etkileri bilinmektedir. Ayrıca depresyonun bir çok risk grubu bulunmaktadır. Cinsiyet, medeni durum, sosyo-ekonomik düzeyler, madde ve alkol kullanımları, psikiyatrik komorbidler, baska saglık problemleri, istismar edilmek, psikolojik veya fiziksel siddet görmek, genetik yatkınlık, bilissel semalar ve düsük sosyal destek gibi bazı gruplar risk faktörleri arasında gösterilir.
Depresyon hakkındaki arastırmalar, depresyonun yaygınlasmasına paralel olarak artmaya devam etmektedir. Bu arastırmalar, depresyonun; ruh halindeki degisimlerle beraber, fizyolojik, psikolojik, biyolojik, çevresel ve bilissel alanlar üzerinde birebir etkisi oldugunu göstermektedir.
Arastırmalar, bireyin hayatının oldukça büyük bir kısmını etkileyen depresyonun kognitif alandaki etkilerini bir kaç alt alanda inceliyor. Bu alt alanlar söyle kategorilenebilir:
Bellek
Depresyon hastalarında, etkilenen veya bozulan bazı kognitif süreçler sebebiyle en çok görülen etkilerden biri bellege dair yasadıkları problemlerdir. Özellikle dikkatin de eksilmesiyle birlikte, bilgiyi kodlama ve geri getirme süreci depresyon hastalarında zaman alan oldukça yorucu bir aktiviteye dönüsür. Unutmak da depresyonun bilissel fonksiyonlarda olusturdugu bir takım bozukluklar arasındadır. Bu hastalarda olayların ayrıntılarını atlayıp asırı genelleme de görülür. Arastırmalara göre özellikle rahatsızlık verici olaylarda bu duruma daha çok rastlanır ve aslında bir çesit savunma mekanizması olarak kullanıldıgı da söylenilebilir
Algılama ve Bilgi İsleme
Depresyon hastalarında yaygın olarak görülen diger bir kognitif bozukluk ise algılama ve bilgi islemede yasanan problemlerdir. Hastaların gerçeklik karsısındaki bakıs açıları etkilenir. Asırı genellemeler yapma, düsüncelerde daha olumsuz ve çarpık olma egilimleri olusur. Seçici dikkat ve içinde bulundugu ruh haliyle birlikte olumsuzun ilgisini çekmesi kaçınılmaz olur. Arastırmalar da depresif semptomlar gösteren bireylerin, olaylara karsı agresif bir tutum ve egilimler sergileme arasında anlamlı bir korelasyon oldugunu gösteriyor.
Psikomotor Süreçler
Arastırmalara göre depresyon hastaların büyük bir kısmında rastlanan bir etkidir. Bu gecikmeler kisinin hareketliligi, mental aktivite hızı ve konusma süreleri üzerinde de farklılıklar yaratır. Bütün bu alanlarda olan yavaslama akademik ve günlük yasam problemlerini de beraberinde getirir.
Dikkat
Dikkat aslında bir çok zihinsel fonksiyonu baslatan bir süreçtir. Depresyonda yavaslayan algılama süreçleriyle birlikte, dikkati ve konsantrasyon da bu durumdan etkilenir. Bir anda bir çok uyaranı farkedip anlama ve kavrama, organizasyon vb. islemden geçiren dikkat süreçleri depresyon sebebiyle sekteye ugrar ve kisi uyaranları algılamada, dikkat etmekte, dikkatini sürdürmekte ya da filtrelemede problemler yasar.
Karar Verme ve Problem Çözme
Depresyonda ortaya çıkan kognitif ve nörokimyasal degisimler karar verme ve problem çözme gibi süreçleri de etkilemektedir. Gotlib ve Asarnow (1979) üniversite ögrencileri arasında yaptıkları çalısmalarda, kisiler arası problem çözme becerilerinde depresif ögrencilerin depresif olmayanlara göre anlamlı bir sekilde basarısız oldugunu belirtmislerdir. Ayrıca depresif hastalarda karar verme süreçlerinin depresif olmayanlara göre anlamlı bir sekilde yavas oldugu arastırmalarca gösterilmistir.
Sonuç olarak depresyonun siddetiyle birlikte, depresyon hastalarında bilissel alanda dikkat, bellek, algı, psikomotor retardasyonlar, karar verme ve problem çözme handikapları görülmektedir. Depresyonun dünya genelinde en çok karsılasan hastalıklardan olması sebebiyle hakkında yapılan bir çok çalısma bulunmaktadır. Ayrıca depresyon sürecinin bireyde yarattıgı bilissel bozukluklardan bagımsız olarak depresyonun süresinin de bilissel esnekligi negatif yönde etkiledigi de arastırmalar tarafından desteklenmektedir.
Depresyon hastalarının, depresyon siddetiyle orantılı olarak bilissel, duygusal,davranıssal, ve motivasyonel alanda yasadıgı semptomların azalması ve daha mutlu bir hayat sürebilmesi için destek almaları gerekmektedir. Unutmayın, soz konusu degisim ve iyilesme ise asla gec degildir.
Kaynaklar:
Dobson, K. S., & Dozois, D. J. (Eds.). (2011). Risk factors in depression. AcademicPress.
Goldstein, B., & Rosselli, F. (2003). Etiological paradigms of depression: The relationship between perceived causes, empowerment, treatment preferences, and stigma. Journal of Mental Health, 12(6), 551-563.
Goldstein, E, B.(2013). Cognitive Psychology: Connecting Mind, Research, and Everyday Experience, (3rd ed), Wadsworth, USA.
Gotlib, I. H., & Asarnow, R. F. (1979). Interpersonal and impersonal problem- solving skills in mildly and clinically depressed university students. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 47(1), 86.
Kaya, B. (2007). Depresyon: Sosyo-ekonomik ve kültürel pencereden bakıs. Klinik Psikiyatri, 10(6), 11-20.
Kaygusuz, C. C., Arisoy, O., Boztas, M. H., & Sercan, M. (2013). Comparison of First Episode and Recurrent Major Depression Patients in Terms of Cognitive Function/Ilk atak ve rekürren major depresyon hastalarinin kognitif islevler açisindan karsilastirilmasi. Dusunen Adam, 26(4), 320.
Kessler, R. C., & Wang, P. S. (2009). Epidemiology of depression. Handbook of
depression, 2, 5-22.
Marshall, A. D., Sippel, L. M., & Belleau, E. L. (2011). Negatively biased emotion perception in depression as a contributing factor to psychological aggression perpetration: a preliminary study. The Journal of psychology, 145(6), 521-535.
Murphy, F. C., Rubinsztein, J. S., Michael, A., Rogers, R. D., Robbins, T. W., Paykel, E. S., & Sahakian, B. J. (2001). Decision-making cognition in mania and depression. Psychological medicine, 31(4), 679-693.
Parekh,R.,(2017). What Is Depression?. American Psychiatric Association.
https://www.psychiatry.org/patients-families/depression/what-is-depression
Sarp, N., & Tosun, A. (2011). Duygu ve otobiyografik bellek. Psikiyatride Güncel Yaklasımlar, 3(3).
World Health Organization (2017) Depression and Other Common Mental Disorders:Global Health Estimates. Licence: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.